YEK-G Belgesi Nedir?
YEK-G belgesi ile ilgili olarak her ne kadar bir çok bilgi olsa da, genelde YEK-G belgesinin üretimi, dağıtımı ve kullanımı hakkında uçtan uca belge yönetimini kapsar. Bu makalede YEK-G belgesinin son tüketicileri ile ilgili kullanımı, avantajı ve dezavantajlarından bahsedeceğim. Böylece YEK-G belgesi ile ilgili bilgi sahibi olacak ve YEK-G kullanmak için karar vermenize yardımcı olmaya çalışacağım. Tabi her makalede olduğu gibi öncelikli olarak konunun iyi anlaşılması için YEK-G hakkında kısa bir bilgi paylaşmak kavramlar hakkında biraz bilgi verdikten sonra Tesis Yöneticisi gözüyle süreci yorumlamaya gayret edeceğim.
YEK-G Belgesi Nedir?
YEK-G Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Sistemini anlamına gelmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının özendirilmesi, yaygınlaştırılması ve yenilenebilir enerjinin az – çok tüketim demeden herkes için ulaşılabilir hale getirmek amacıyla, yenilebilir elektriğin üretim sonrası üreticiden tüketiciye kadar tüm yolculuğunun takip edilmesidir. Kısaca; üretilen yenilenebilir elektriğin, tüketici tarafından sahiplenilmesi ve belgelendirilmesidir. (Enerji Piyasası Denetleme Kurumu) EPDK’nın yetkilendirdiği EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş) tarafından blok zincir teknolojisinden faydalanarak YEK-G belgesinin dijital ortamda yaratılması, kayıt edilmesi, organize YEK-G piyasasında arz edilmesi, YEK-G belgesinin transfer edilmesi (belgenin yaratılması), itfasının sağlanması (belgelendirmenin sağlanması), ifşa edilmesi (belgenin duyurulması) ve nihayetinde ise ilga edilmesini (ortadan kaldırılması) sağlamaktadır. Bu süreç her ne kadar karışık gibi görünse de son tüketici sadece bu noktada belgeyi satın alan taraf olarak görev yapmaktadır. Dolayısı ile belgenin satın alma dışında ki prosesler son tüketiciyi ilgilendirmez. Hatta elektrik sayaçları yine mevcutta olduğu gibi TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.) veya EDAŞ (Elektrik Dağıtım A.Ş.) tarafından okunmaya devam edecektir. Fakat yine de son tüketiciler belgenin yolculuğunu temel konularda iyi anlarsa, belge ile ilgili hem stratejik beklentiler hem de belgenin alım iştahına ait fikir ve düşüncelerin oluşmasını sağlayabilir.
YEK-G Belgesi Nasıl İhraç Ediliyor?
Son tüketiciler tüketimi az ya da çok olsun fark etmeksizin EPİAŞ üzerinden direkt satın alamazlar, YEK-G satın almak için lisanslı bir dağıtım firması ile görüşerek ve anlaşarak alması gerekmektedir. Fakat bu noktada dağıtım firması mevcut serbest tüketici sözleşmesi ile anlaşmalı olduğunuz aynı firmada olabilir farklı bir firmada olabilir. Eğer aynı dağıtım firmasında alacaksanız, dağıtım firması ile görüşmeniz yeterlidir. Sözleşmeniz olmasına rağmen farklı bir dağıtım firmasında almanız durumunda esasında değişine bir koşul yok. Bir taraftan mevcut sözleşmeli dağıtım firması ile çalışırken diğer taraftan faklı bir dağıtım firmasında YEK-G alabilirsiniz. Bu durum mevcut sözleşmenizi etkilemez.
YEK-G Belgesi Nasıl Hesaplanıyor?
1 adet YEK-G belgesi 1000 KWh (1MWh) karşılığına geliyor. Satın almak istediğiniz YEK-G belgesi hesabı için geçmiş tüketimlerinizi hesaplamanız gerekiyor. Çünkü gelecek tüketimler için YEK-G belgesi alınamaz. Her YEK-G belgesi itfa edildikten sonra 1 yıl geçerlidir. Eğer 1 yıl içinde birileri satın almaz ise ilga edilmekte. Son tüketiciler ise en geç mart ayına kadar bir önceki tüketimlerini belgelendirebilir. Tüketici isterse her ay tükettiği kadar belge satın alabilir veya son bir yıllık ya da son bir yıla ilişkin her hangi bir oranı kapsayacak şekilde (Örneğin son bir yılında %70 oranında) YEK-G belgesi alabilir.
YEK-G Belgesi Nasıl Temin Ediliyor?
YEK-G belgesi blok zinciri ile takip edilen bir belge dolayısıyla dijital bir belge. Yenilenebilir enerjinin kimlik kartı özelliğini taşıyan YEK-G belgesi, her 1 MWh karşılığı olarak dijital bir şekilde üretilir. Dijital belgenin üzerinde belgeyi arz eden üreticinin ismi, kurulu gücü, herhangi bir teşvik alıp almadığı, kullanım süresi, belgenin tarihi ve enerjinin üretim kaynağının tipi gibi bir çok bilgi belirtilmektedir. Üretim kaynağından kasıt, hidro, jeo, rüzgar, güneş vb. hangi kaynak ise o kaynağa ilişkin bilgilendirme bulunmaktadır. Bu arada birkaç kafa karşışıklığına son vermek adına bir konuya açıklık getirmek gerekiyor. YET-G belge üreten bir yenilenebillir enerji kaynağı her 1 MWh için bir belge üretebiliyor ve bunun için EPDK sistemine 1 belge girebiliyor. Belgeyi sadece 1 dağıtım kurumu yine sadece 1 tüketici müşteriye belgeyi itfa edebiliyor. Belge dijital olarak blok zinciri üzerinden takip edildiği için mükerrer bir dolaşım yaşama imkanı bulunmamaktadır. Bir belge eğer itfa edilmez ise 1 yıl içinde otomatik olarak dijital ortamda kendini imha etmektedir.
Her ay YEK-G belge arzları EPİAŞ sistemine girilmekte ve talebe göre fiyatlar şekillenmektedir. Dağıtım kurumu sisteme girerek fiyat vermekte ve eşleşen fiyatlar sonucu YEK-G belge transferi gerçekleşmektedir. Bu noktada oluşan YEK-G belgelendirme pazarında enerji kaynağına bağlı olarak fiyatlar arasında farklılıklar oluşabilir ve her belgelendirme piyasası açıldığında yine he enerji kaynağına ait belgenin fiyatı aynı kaynağın bir önceki fiyatına göre artış ve azalış gösterebilir. Kısaca buna ihale diyebiliriz. Dağıtım firmaları, müşterilerinin temsilen fiyat vererek belge satın alarak arz ve talep oranına bağlı olarak bir maliyete katlanmaktadır. Satış sonrası son tüketici adına belge teslimi dijital olarak gerçekleşir.
YEK-G Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanmaktadır?
İşte bu noktada bazı sorunlar oluşmakta. Özellikle son tüketici noktasında, tüketici kurumlar/tesisler belge sahibi olmak için belli bir bütçe ile projeye başlaması gerekiyor. Fakat YEK-G için her ay açılan fiyatlar değişken olduğu için bütçe karşılığında ne kadarlık bir belge alacağı konusunda belirsizlik yaşanmakta. Dolayısı ile bu fiyat belirsizliği kurumların YEK-G alımı yönünde iştahlarını azaltmaktadır. Tüketimlerin %100 belgelendirmesi için örneğin 20 bin TL bütçe ayıran bir tesis belge alımında belki de fiyata bağlı olarak ancak %50’sini alabilir. Dolayısı ile tüketici konumunda ki kurumlar bütçe ile çalıştığı için kaç para harcayacağını önceden bilmek ister. YEK-G çok yeni bir pazar şu an için fiyatlar değişkenlik gösteriyor olsa da, arz talep dengesi oturduktan sonra fiyatlarında belli bir süreye bağlı olarak dengeye oturacağını düşünmekteyim. Çünkü EPİAŞ, YEK-G piyasası için maksimumu verim ve minimum maliyet ile bu pazarı oluşturduğunu şddşa ediyor. Aksi halde tüketim yapan ama bunu yenilenebilir elektrik ile belgelendirmek isteyen kurumların YEK-G yerine mevcut olan I-REC gibi alternatif belgelendirme sürecine girmesi kaçınılmaz.
Neden YEK-G Sahibi Olmamız Gerekiyor?
Her şeyden önce belirtmem gerekir ki YEK-G belgesi almak bir zorunluluk değil. Dolayısıyla YEK-G alımına yönelik için herhangi bir yasal olarak para cezası veya farklı bir yaptırım bulunmamakta . YEK-G belgesine sahip olmak tamamen gönüllük esasına dayansa da belli bir maliyete katlanan son tüketiciler sahip olmaktadır. Peki bu maliyete neden katlanmalıyız? Esasında burada “sürdürülebilirlik” tek bir cevap olarak yeterli gözükse de yine de detayına indiğimizde bir çok sebep bulunmaktadır. Herkesin artık bildiği gibi dünyamız küresel ısınma sebebiyle tehdit altında ve Paris İklim Anlaşmasında olduğu gibi bir çok inisiyatif karbon nötr olmak için çalışmalar başlattı. Bu çalışmalar kapsamında ülkelerin yenilenebilir enerji kaynaklarını arttırması ve karbon salınımını azaltmasını talep edilmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarını desteklemek için, kişisel ya da kurumsal karbon ayak izimizi azaltmak için, kurumsal olarak rekabette avantaj sağlamak için (kurumlar salt satış ve pazarlamada değil aynı zamanda marka algısını yükseltmek ve müşterilerin gözünde daha çok itibar görmek için sürdürülebilirlik faaliyetlerini paydaşlar ile paylaşmakta, Ulusal ve uluslar arası sürdürülebilirlik kriterlerine uyum için, kurumların çevresel hedeflerine ulaşmak için, finansal ve ekonomi piyasalarında sürdürülebilirlik endeksine katılmak için, çeşitli sürdürülebilirlik ile ilgili finansal kredilere erişim için.
YEK-G Uygulaması Sürdürülebilirlik Raporu İçin Uygun mu?
Özellikle günümüzde bir çok kurumsal firmalar belirli periyodlar ile sürdürülebilirlik raporlaması yapmaktadır. Bu periyodlar genelde yıllık veya iki yıllık olarak yapılmaktadır. Kurumlar raporlarının itibar görmesi için pek çok kritere uygun olarak hazırlamak zorundadır. Bu raporlamalar için genelde çatı olarak GRI (Global Reporting Initiative) Küresel Raporlama Girişimi standartları dikkate alınsa da, (UNGC (UN Global Compact) Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi ve OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Standartlarına da dikkat edilerek hazırlanmaktadır. Bu kapsamda oluşan standartlar ile birlikte veriler yine karbon ile ilgili konularda CDP (Carbon Disclosure Project) Karbon Saydamlık Projesi standartlarına uyumlu ve yenilenebilir enerji ile ilgili olarakda R100 (Renewable Energy 100) Yenilenebilir Enerji 100 standartları dikkate alınmaktadır. Dolayısıyla bu tip sürdürülebilirlik inisiyatiflerin YEK-G’yi tanıyor olması ve dolayısıyla inisiyatifler ile YEK-G arasında bir akreditasyonun sağlanması raporlama yapacak olan kurumlar için önemlidir. Diğer taraftan YEK-G için, yetkili kişilerin görüşmelere başlamış olduğu bilgisi paylaşılmıştı. Benim yaptığım bir araştırmada şu anda inisiyatiflarin YEK-G ile ilgili henüz tamamlanmış bir süreci yokmuş fakat, YEK-G ile belgelendirmenin inisiyatifler gözünde bir sakıncası olmadığı yönündedir. Yani YEK-G ile yaptığınız belgelendirmeyi sürdürülebilirlik raporlarınıza yazabilirsiniz. Genelde inisiyatifler verilen taahhütlerin tutulup tutulmadığına bakıyor. Örneğin yeşil elektrik tüketeceğim diyen kurumsal bir firmanın gerçekten bu hedefe ulaşıp ulaşmadığına bakıyor. Tabi yine de risk almamak için öncesinde inisiyatiflerden görüş alarak ilerlemeniz daha doğru olacaktır. Çünkü yazılı mutabakat her zaman elinizi güçlendirecek bir belgedir. İnisiyatiflerde görevli kişilerin sözü ile hareket ederseniz yarın o söz veren kişiler gider, yerine gelen farklı kişiler ise sözlü mutabakatlarınızı yok sayacaklardır.
YEK-G Uygulaması ISO Standartları için Uygun mu?
Bildiğiniz gibi Kyoto sözleşmesi sonrası Sera Gazı Protokolü ve ISO14064’e göre Karbon Ayak İzi dolaylı oluşuma göre hesaplanmaktadır. Diğer taraftan Kapsam 2 Emisyonları için de kullanılan enerjinin yenilenebilir kaynaktan olduğunu tescilleyen bir belge paylaşmak gerekecektir. YEK-G belgesini, Sera Gazı Protokolü, ISO14064, ISO 14001, Kapsam 2 Emiyonları vb. tüm standartlar için kanıt olarak kullanılması hedeflenmektedir. Şu an YEK-G yetkililere ilgili standartları sağlayan kurumlar ile görüşmeye devam ediyor. Belki siz bu makaleyi okuduğunuzda görüşmeler tamamlanmış ve YEK-G belgesi kanıt doküman olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Esasında bu noktada kişisel deneyimlerime göre şu anda bile sorun olmaması gerekiyor. Sivil inisiyatifler ve standart sağlayıcılar esasında burada kanıt görmek istiyorlar ve YEK-G onlara bir kanıt sağlamaktadır. Dolayısı ile YEK-G görüşmelere devam ederken bile belgelerini kanıt olarak raporlara eklemeniz durumunda olumsuz bir durum çıkacağını düşünmüyor. Yine de eğer böyle bir planınız varsa standart sağlayıcılardan görüş alarak ilerlemeniz daha doğru olacaktır.
YEK-G Eğitim Videosu
Aşağıda detaylı olarak YEK-G bilgilendirme sunumuna ait videoyu izlemenizi tavsiye ediyorum.
