Tesislerde Haftalık Jeneratör Testi
Haftalık olarak jeneratör testlerinin yapılması, tesislerde sürekliliğin sağlanması ve kesintisiz operasyon için kritik bir uygulamadır. Elektrik kesintinde devreye girerek tesisin enerji ihtiyacını karşılayan jeneratörlerin haftalık test ve kontrol süreçlerine dair önemli kriterleri bilmemiz gerekir. Aksi halde şebeke elektriğinin kesildiği durumlarda tesisin enerjisinin kesilmesine, hizmet, konfor, güvenlik şartlarının değişmesine ve üretimin durmasına sebep oluruz. Jeneratör test ve kontrollerine ait süreç sadece ana tesisi değil aynı zamanda ana tesise bağlı şube ve diğer lokasyonları da ilgilendirir. Dolayısıyla jeneratör olan tüm lokasyonların aynı kontrol ve test süreçlerini yapması gerekir. Peki tesislerde Jeneratörlerin test ve kontrolü nasıl sağlanır?
Jeneratörün Test Gününü ve Zamanını Belirleyin
Jeneratörün test ve kontrolü rastgele yapılacak bir iş değildir. Aksi halde periyodik bir işlem sırasında gözlemleyeceğiniz aksaklıkları, arıza oluştuktan sonra tespit edebilirsiniz. Dolayısı ile jeneratör test ve kontrolü için belli bir periyod takip edilmelidir. Jeneratör haftalık olarak iş sürekliliğini engellemeyecek şekilde mesaiden sonra test edilmelidir. Olası arıza riski sebebiyle jeneratör testlerinin hafta içi yapılması, yedek parça ve servis organizasyonunun verimliliği açısından kritiktir. Hafta sonu ise parça tedariki ve uzman servis organizasyonunun kurulmasına yönelik çalışmalar süreci uzatacak ve aksatacaktır.
Jeneratör Test ve Kontrolü Ne Zaman Yapılmalı?
Tecrübelerime göre en iyi jeneratör test ve kontrol günü Perşembe akşamları mesai sonrasıdır. Perşembe akşamı mesai sonrası olmasının en büyük sebebi olası bir arıza veya şüpheli bir çalışma durumunda hızlıca servis desteği alabilmenizdir. Bir çok tesis yöneticisi jeneratörlerini hafta sonu veya pazartesi mesai sonrası testlerini yapmaktadır. Hafta sonu test sırasında olumsuz bir durum karşısında, yetkili servis bulmanız ve yerinde destek almanız çok zordur. Bir çok arıza parça değişimi ile onarılır. Hafta sonu onarım için parçanın tedarik edilmesi çok zor olacak ve gecikmelere sebep olacaktır. Diğer taraftan Pazartesi testleri de çok risklidir. Pazartesi test sırasında olası her türlü arıza karşısında onarımın gecikmesi tüm haftanın jeneratöre bağlı risklerini kabul etmek anlamına gelecektir. Halbuki perşembe testleri ile sadece Cuma olarak 1 hafta içi günü için risk almış olursunuz.
Jeneratör Testi Nasıl Olur?
Biliyorum ki jeneratörü test eden kişilerin bir çoğu teknik eleman değil. Özellikle çok şubeli tesislerde her şubede teknik eleman bulundurulması imkansızdır. Dolayısı ile jeneratör testlerinin teknik eleman olsun veya olmasın olabildiği kadar yalın bir süreç oluşturarak yapılması gerekmektedir. Jeneratörlerin default olarak otomatik konumda olması gerekmektedir. Burada yapılacak en iyi test, tesise bağlı güç kaynaklarını keserek jeneratörün elektrik kesildi sinyali almasını sağlamaktadır. Yani gerçek elektrik bir kesintisi ve gerçeğe yakın bir senaryo ile jeneratörlerin test edilmesi gerekir. Bir çok kişi test işlemini jeneratöre bağlı güç kaynaklarını kesmeden, jeneratör üzerinde bulunana manuel/kapalı/otomatik/test kumandasını (butonunu) kullanır. Jeneratörü buton üzerinden test konumuna getirerek testi gerçekleştirmektedir. Yaşayan bir tesiste jeneratör buton üzerinden test konumuna getirilerek test yapılmaz. Jeneratör test modu jeneratör onarımı sonrası servis tarafından jeneratörün düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol etmek içindir. Tesis Yönetiminin, teknik elemanların veya sorumluların jeneratörü test konumuna getirerek test etmesi bir çok riski beraberinde getirecektir. Buraya kadar konuyu net olarak özetlediğimi düşünüyorum. Jeneratör test için jeneratöre bağlı güç kaynaklarının kapatılması ile test edilmelidir. Yani binanın elektriğini kesmek gerekiyor.
Jeneratör Testinin Amacı Nedir?
Bir çok tesis yöneticisi jeneratör testinin olası jeneratör arızalarını erkenden tespit etmek ve jeneratör motor sıkışmalarını önlemek ve akünün düzenli şarjı için jeneratör testlerini yapmaktadır. Evet bu doğrudur ama eksiktir. Jeneratör testinin yapılmasını en büyük amacı olası elektrik kesintilerinde tesisin elektriksiz kalmasının önlenmesidir. Yani sadece jeneratörün test edilmesi, jeneratör öncesi ve sonrası olası riskleri görmemizi engeller. Bir taraftan jeneratörü test ederken diğer taraftan tesise bağlı güç kaynaklarını ve tüketim kaynaklarının da test edilmesi gerekmektedir. Bu durumda her tesisin eşsiz ve özel olduğunu düşündüğümüzde bunu nasıl yalın hale getirmek için planlı test ve kontrol süreci oluşturulması gerekmektedir.
Planlı Jeneratör Test ve Kontrolü Nasıl Yapılır?
Örnek bir senaryo üzerinden size konuyu ele alırsak, bir jeneratörü test etmeden önce binanın elektrik bağlantı yani bina enerji kaynaklarını bilmemiz gerekir. Ana elektrik şalteri bizim birinci test adımımız olacaktır. Ana şalteri indirdiğimizde (açtığımızda) tesisin şebeke elektrik bağlantısını kesmiş oluyoruz. Sonrasında tesisin özelliğine göre ortalama 15 – 25 saniye içinde jeneratör devreye girer ve elektriği bina tesisatına transfer eder. Şimdi gelelim jeneratör devreye girdikten sonra yapacağımız test ve kontrollere. Jeneratör devreye girdiğinde genelde (istisnaları özel olarak değerlendirin) UPS, Aydınlatma ve Mekanik sistemler olmak üzere 3 farklı tüketim kaynaklarına enerji verir. Dolayısı ile bu tüketim kaynaklarının jeneratör üzerinden elektrik beslemesinin yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesi gerekmektedir. (Jeneratöre bağlı olmayan tüketim kaynakları bu kontrolün dışında tutulur). Kontroller gözle yapılmalıdır. Mesela, UPS’in beslendiği, asansörlerin çalıştığı, aydınlatmanın aktif olduğunu, ısıtma, soğutma ve havalandırma gibi mekanik sistemlerin aktif olduğunun kontrolleri yapılmalıdır. Olası bir besleme arızaları tespit edildiğinde gerekli notlar alınmalı ve planlı bir şekilde onarımlar sağlanmalıdır. Örneğin jeneratör devreye girdiğinde asansörlerin çalışmadığı tespit edilirse asansörlere bağlı enerji alt yapısının kontrolü sağlanmalıdır. Jeneratörü şebekeyi kesip devreye aldık, tüm tüketim kaynaklarını kontrol ettik, şimdi jeneratörümüzü kontrol edeceğiz.
Jeneratör Test ve Kontrolü Nasıl Yapılır?
Ses Kontrolü : Jeneratör test için çalıştırıldığında önce ses kontrolü yapılır. Jeneratör çalışma durumunda normal dışı bir ses geliyorsa test hemen sonlandırılır ve jeneratör yetkili servis çağrılır.
Koku Kontrolü : Jeneratör çalışma sırasında jeneratör ortamında, plastik, yanık, petrol vb. istenmeyen bir koku yayılması durumunda test hemen sonlandırılır ve jeneratör yetkili servis çağrılır.
Sıvı kontrolü : Jeneratörün test öncesi radyatör su seviyesi, yağ seviyesi ve yakıt seviyesi kontrolleri yapılır. Daha sonra jeneratör test sırasında çalıştığında tekrardan sıvı kaçak kontrolleri yapılır. Sıvı kaçak kontrollerinde su, yağ veya yakıt sızıntısı tespit edilmesi durumunda test hemen sonlandırılır ve yetkili servis çağrılır. Jeneratöre bağlı sıvı tesisatlarında bir sızıntı bulunuyorsa bunu teknik ekiplerinize veya yerel olarak bir teknisyene onarımını yaptırabilirsiniz. Ama jeneratör üzerinde sıvı kaçağı varsa servis çağırmanızı tavsiye ederim. Sıvı kaçakları sadece bağlantı parçalarının gevşek olmasından değil aynı zamanda jeneratörün anormal bir şekilde çalıştığına dair belirti olabilir. Servis çağırmanız durumunda jeneratörünüzde olası büyük bir arızanın önüne geçmiş olursunuz.
Isı kontrollü : jeneratörler sıcak ortamı sevmezler, dolayısı ile jeneratör ortamının havalandırmaya müsait olması gerekmektedir. Ortam şartlarına göre doğal havalandırma veya mekanik havalandırma kullanabilirsiniz. Jeneratörün devreye girmesi ile birlikte mekanik havalandırmanın da devreye girmesi gerekir. jeneratör testinde mekanik havalandırmanız varsa bunun çalıştığından emin olmalısınız. Eğer ortam havalandırması çalışmaz ise jeneratörünüz bir süre sonra hararet yapacaktır. Hararete maruz kalan jeneratör otomatik olarak kendini korumaya alır, kendini soğutmaya çalışır ve bu sırada enerji üretmez. Jeneratörün hararete girmesi istenmeyen bir durumdur. Hararet bir taraftan jeneratörün çalışmasını engellerken diğer taraftan jeneratörde büyük arızalar oluşmasına sebebiyet verebilir. Havalandırma dışında farklı sebeplerden de jeneratörünüz hararet yapar. Jeneratör egzozu rahat ısıyı ve dumanı atmıyorsa, jeneratör radyatör fanı çalışmıyorsa, jeneratör radyatör sıvısı azalmışsa jeneratörünüz hararet yapabilir.
Güç kontrolü : Proje aşamasında hesaplanan güce göre jeneratör seçimi yapılmaktadır. Fakat jeneratör montajı sonrası tesis yaşadıkça ve yaşlandıkça jeneratöre bağlı tüketim kaynaklarında değişiklik olmaktadır. Bu değişiklik çoğunlukla tüketim kaynaklarının artışına sebebiyet vermektedir. Dolayısı ile jeneratör test yapılırken aynı zamanda jeneratörün yük durumu kontrol edilmelidir. Eğer jeneratör yük durumu sınırda ise ya tüketim kaynaklarını azaltmak gerekecek veya daha büyük bir jeneratör almanız gerekecektir.
Ortam kontrolü : Jeneratör test öncesi ve test sonrası ortam kontrolü yapılmalıdır. Genel olarak jeneratör odasının aydınlık, kuru, temiz ve havalandırılıyor olması gerekir. Eğer bu şartları engelleyen bir durum varsa mutlaka ortadan kaldırılmalıdır. Örneğin jeneratör odası nemli ise nem sağlayan kaynakların ortadan kaldırılması ve kuru hale getirilmesi gerekir. Bir diğer konu ise jeneratör odaları çoğu zaman depo olarak kullanılmaktadır. Bu da yangın riskini oluşturmaktadır. Bu riski bertaraf etmek için jeneratör odasının boş ve temiz olması gerekmektedir.
Uygulama Talimatı ve Raporlama : Jeneratör test ve kontrolü için öncelikli olarak bir el kitabı yani bir uygulama talimatı hazırlanması gerekmektedir. El kitabı testin nasıl ve ne zaman yapılacağını, kontrol noktalarını açık bir şekilde tarif etmelidir. Ayrıca test sırasında kimlerin hangi konularda kontroller gerçekleştirileceği görev tanımı şeklide el kitabında yer almalıdır. Test sırasında ve sonrasında alınacak aksiyonlara yönelik senaryolar olmalı ve bu senaryoda yer alan stratejik kişilerin iletişim bilgileri olmalıdır. Ayrıca el kitabı dışında test sonrası bir rapor hazırlanmalıdır. El kitabında bu raporun nasıl hazırlanacağına dair bir örnek yer almalıdır. Test sonrası raporlama örneğine uygun bir şekilde test sonuçları raporlanmalıdır. Burada tavsiye olarak kağıt doküman yerine elektronik ortamda raporlama yapılmalıdır. Bir yazılım kullanmak en iyisidir ama, eğer bir yazılım kullanılmıyorsa, raporlar arasında karşılaştırma yapmak amacıyla raporların excel dosyalarda tutulması son derece faydalıdır. Örneğin jeneratör yüklerini raporlarınıza yazıdğınızda her test sonrası geçmiş yük durumları ile karşılaştırma yaparak gelecek olası yükleri planlayabilirsiniz. Veya yakıt durumunu raporlara ekleyerek jeneratör toplam yakıt tüketim miktarını takip edebilirsiniz.
Yukarıda bahsetmiştim ama yinelemekte fayda görüyorum. Her tesis eşsiz ve tekdir. Dolayısı ile teknik işletme senaryonuzu tesisinize göre özelleştirmek çok önemlidir. Sektörde bir çok çalışan eski işyerlerini örnek göstererek aynı uygulamalarını yeni tesislerde yapmak istemektedirler. Bu durum çok doğal olsa da tesisin ihtiyaçlarına doğru cevap verecek analitik uygulamalara engeldir. Dolayısı ile teknik işletme uygulamalarının tesise göre özelleştirilmiş olması stratejik bir durum olup, risk durumlarında krizi rahat ve etkin bir şekilde yönetmenizi sağlar.
